รู้จักชี่กง: ศาสตร์ 2,000 ปีที่ใช้ยืดอายุขัย

เมื่อคุณได้ยินคำว่า “ชี่กง” คุณนึกถึงอะไร?

• ผู้สูงอายุในสวนสาธารณะ
• รำช้า ๆ เคลื่อนไหวเบา ๆ
• กีฬาจีนโบราณที่ดูไม่น่าจะเผาผลาญอะไร

แต่ถ้าเราบอกว่า...
มันคือศาสตร์ที่คนจีนโบราณ
ใช้ "ต่ออายุ" ให้ยาวนานขึ้น
คุณจะอยากฝึกไหม?‍

ชี่กงคืออะไร ?

‍ชี่กง (Qigong) คือ ศาสตร์การฝึกพลังชีวิตที่มีมาตั้งแต่ยุคจีนโบราณนานกว่า 2,000 ปี มาจากคำว่า “ชี่” (气 Qi) พลังชีวิต และ “กง” (功 Gong) การฝึกฝน รวมทั้งสองคำ คือ การฝึกเพื่อเพิ่มพลังชีวิต โดยการเคลื่อนไหวช้า ๆ หายใจ และความรู้สึกตัว เพื่อสร้างพลังชี่ที่เชื่อว่าเป็นพลังพื้นฐานเลี้ยงร่างกายและจิตใจ

ประวัติของชี่กง

• เรียนรู้จากธรรมชาติ
  ชี่กงไม่ได้เริ่มต้นจากการคิดค้นของใครคนใดคนหนึ่ง แต่เป็นการสั่งสมภูมิปัญญามานับพันปี ผู้คนในอดีตที่ใช้ชีวิตใกล้ชิดธรรมชาติ สังเกตสายลมพลิ้วไหว ต้นไม้ที่ลู่ลม สายน้ำที่ไหลเอื่อย ๆ แล้วเริ่มขยับร่างกายช้า ๆ และหายใจเบา ๆ เลียนแบบธรรมชาติ ช่วยให้ร่างกายและจิตใจเข้าสู่สภาวะหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ ทำให้สงบ พลังงานที่ไหลเวียนดีขึ้น
• หลักฐานชิ้นแรก
  แม้ไม่มีบันทึกที่ระบุวันเวลาที่แน่นอน แต่หลักฐานทางโบราณคดีที่เก่าแก่ที่สุดชิ้นหนึ่งที่แสดงให้เห็นถึงการฝึกที่คล้ายชี่กงคือ "ดาอินทู" (Daoyin Tu) ภาพวาดบนผ้าไหมที่ถูกค้นพบในสุสานหม่าหวังตุย ประเทศจีน มีอายุประมาณ 2,200 ปี แสดงให้เห็นผู้คนกำลังทำท่าทางการเคลื่อนไหวต่างๆ บ่งชี้ว่าการฝึกเพื่อสุขภาพนี้มีมาอย่างยาวนานจาก
• ปราชญ์สู่พระสงฆ์
  ชี่กงและพลังภายในชี่กงไม่ได้เป็นแค่การเคลื่อนไหว แต่ยังเป็นเครื่องมือสำคัญสำหรับนักปราชญ์และผู้แสวงหาทางจิตวิญญาณในอดีต นักปราชญ์เต๋า และ นักปรัชญาชื่อดังอย่าง เล่าจื๊อ และ จวงจื๊อ ใช้ชี่กงเป็นส่วนหนึ่งของการฝึกสมาธิและการบำเพ็ญเพียร เพื่อให้ "จิตใจว่างเปล่า ร่างกายผ่อนคลาย" และเชื่อว่าการฝึกฝนนี้จะช่วยยืดอายุและทำให้เข้าถึงสัจธรรมของธรรมชาติได้‍
• พระสงฆ์วัดเส้าหลิน
  ต่อมา ชี่กงถูกนำมาปรับใช้เป็นพื้นฐานของการฝึกในวัดเส้าหลิน ไม่ใช่แค่เพื่อการต่อสู้ป้องกันตัวเท่านั้น แต่ยังช่วยเสริมสร้างความแข็งแกร่งของร่างกายและจิตใจให้พระสงฆ์สามารถฝึกสมาธิได้นานขึ้น และปกป้องตัวเองจากความเจ็บป่วยในระยะยาว ทำให้ชี่กงกลายเป็นส่วนสำคัญของ "วิชาต่อสู้ภายใน"และการบำเพ็ญภาวนา‍
• ชี่กงในยุคใหม่
  ในปี พ.ศ. 2493 (ค.ศ. 1950) รัฐบาลจีนเริ่มให้การสนับสนุนและพัฒนา "ชี่กงเวชศาสตร์" โดยนำท่าฝึกและการหายใจแบบชี่กงเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของระบบการแพทย์ ทำให้ชี่กงเป็นที่รู้จักและได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายในประเทศจีน เหมือนกับโยคะในโลกตะวันตก‍
• สู่สายตาโลก
  จุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้ชี่กงเป็นที่รู้จักไปทั่วโลกเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2536 (ค.ศ. 1993) เมื่อสารคดีของ Bill Moyers ออกอากาศและแนะนำให้ผู้คนทั่วโลกได้รู้จักกับ "ชี่กง: การฝึกสะสมพลัง" จากวันนั้น ชี่กงก็กลายเป็นหนึ่งในแนวทางการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมที่ผู้คนทั่วโลกให้ความสนใจ และยังคงเติบโตอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน

ชี่กงต่างจากการออกกำลังกายทั่วไปยังไง

ชี่กงไม่เหมือนการออกกำลังกายรูปแบบอื่น ๆ อย่างการวิ่ง ว่ายน้ำ หรือเวท

• ไม่เน้นเผาผลาญ แต่เน้น สะสมพลังชีวิต
• ไม่เน้นแข็งเกร็ง แต่เน้น ผ่อนคลาย
• ไม่เน้นอดทน แต่เน้น เคารพและฟังร่างกาย
• ไม่กระตุ้นให้เหนื่อย แต่เน้น เบาสบายต่อเนื่องลื่นไหล

ปรมาจารย์ชี่กงในอดีตใช้การฝึกชี่กงตั้งแต่ขั้นต้นเพื่อสุขภาพไปจนถึงขั้นสูงคือการบรรลุถึงเต๋า ดังนี้‍

• ‍เตรียมร่างกายให้ยืดหยุ่น: ชี่กงช่วยสร้างความยืดหยุ่น ทำให้พร้อมสำหรับการฝึกวิชาอื่น ๆ เช่น ไท่เก๊ก และกังฟู ‍
• ฟื้นฟูพลังชีวิตให้อายุยืน: การฝึกชี่กงเป็นวิธีการสะสมและบำรุงพลังชีวิตอย่างดี ช่วยให้มีสุขภาพดีและอายุยืนยา
• ‍เข้าสู่ความสงบทางจิต: ปรมาจารย์หลายคน เช่น จวงจื๊อ เต๋าอัน หวังชงหยาง ใช้การฝึกชี่กงเพื่อเข้าสู่สมาธิที่ลึกซึ้ง ‍
• บรรลุถึงเต๋า: ตามคำสอนของเล่าจื๊อในเต๋าเต๋อจิง การเคลื่อนไหวที่สอดคล้องกับลมหายใจในชี่กงสะท้อนถึงวิถีของเต๋า ทำให้สภาวะจิตเชื่อมเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ ซึ่งเป็นจุดสูงสุดของเต๋า
  

หลักของชี่กงที่ใช้ทั้งกายใจ

1. ‍ปล่อยวางทำตามธรรมชาติ (Wu Wei)
   • ‍หลักอู๋เหวยสอนให้ไม่ฝืน
     ‍คือ เคลื่อนไหวและหายใจตามธรรมชาติ ไม่เร่งรีบ ไม่บังคับ ไม่ควบคุมให้ร่างกายทำในสิ่งที่ไม่ตรงกับจังหวะของตัวเอง จึงช่วยให้รู้สึกเบาใจและสบายตัวมากขึ้น
   • ‍หลักอู๋เหวยชวนให้ยอมรับ
     ‍ในชีวิตหากเรายอมรับและปล่อยวางสิ่งที่ควบคุมไม่ได้เหมือนกับการเคลื่อนไหว ไม่พยายามบังคับสิ่งต่าง ๆ ที่ไม่สอดคล้องกับตัวเอง จะพบว่าความกดดันในชีวิตลดลง เปิดโอกาสให้ตัวเองได้ฟื้นฟูใจ
2. ‍สมดุลหยิน-หยาง (Yin-Yang Balance)
   • หยิน-หยาง  
     คือ สมดุลระหว่างพลังงานสองด้านที่ตรงข้ามกัน ในชี่กงผู้ฝึกจะต้องเคลื่อนไหวสลับกันอย่างสมดุลระหว่างความนิ่ง (หยิน) และความเคลื่อนไหว (หยาง) โดยจะเริ่มต้นด้วยความนิ่ง ก่อนจะเปลี่ยนเป็นการเคลื่อนไหว และสลับไปมาระหว่างการเคลื่อนไหวและหยุดพักตลอดการรำ ‍
   • รู้รับรู้รุก
     ‍หลักหยิน-หยางช่วยเตือนใจให้เราใช้ชีวิตในจังหวะชีวิตที่พอดี รู้ว่าเมื่อไหร่ควรมุ่งหน้าและเมื่อไหร่ควรหยุดพัก ทำให้เกิดความสำเร็จทที่สงบสุขในชีวิต
3. ใจว่างเปล่า (Wu Xin)
   • ว่างเพื่อเชื่อมต่อ
     ‍หลักหวู่ซิน หรือ  “ใจว่างเปล่า” คือ การปล่อยวางความคิด ความกังวล การยึดติด เพื่อให้ใจ ผ่อนคลาย พร้อมรับพลังใหม่ ที่เป็นจุดเริ่มต้นของการเชื่อมโยงกับสิ่งรอบตัว‍
   • เมื่อหยุดถึงคิดออก
     ‍เมื่อเราอยู่กับปัจจุบัน ไม่มีความคิด กังวลมารบกวน เราจะสามารถรับรู้สิ่งที่อยู่ตรงหน้าได้อย่างชัดเจน

ช้าแต่มีมีพลัง

คนรุ่นใหม่มักจะคุ้นกับการออกกำลังกายแบบเน้นเบิร์น ออกแรงมาก ๆ ถึงจะได้ผล แต่ชี่กงที่เน้นการเคลื่อนไหวช้า ๆ ก็ทำให้มีพลังได้เช่นกัน‍

เมื่อคุณฝึกชี่กง ร่างกายจะเข้าสู่ โหมดฟื้นฟูโดยอัตโนมัติ โหมดที่ระบบประสาทพาราซิมพาเธติกทำงาน

• หัวใจเต้นช้าลง
• กล้ามเนื้อคลายตัว
• สมองปล่อยสารแห่งความสงบ (เช่น Serotonin, Dopamine)
• ฮอร์โมนเครียดอย่าง Cortisol ลดลง

‍ในขณะที่การออกกำลังกายหนัก ๆ เช่น HIIT หรือการยกเวท จะกระตุ้น ระบบสู้หรือหนี (Fight or Flight) ซึ่งเป็นอีกฝั่งหนึ่งของระบบประสาท

• หัวใจเต้นแรง
• ลมหายใจถี่
• กล้ามเนื้อตึง
• ร่างกายเข้าโหมด “เบิร์นจนหมดพลัง”
• เผาผลาญพลังงานแบบหนัก แต่ฟื้นฟูช้า

เปรียบให้เห็นภาพชัด ๆ
ถ้าการออกกำลังกายเหมือนการใช้เงิน

• การออกกำลังแบบคาดิโอ เวท
  เร็วแรง เหมือนการใช้บัตรเครดิต ได้พลังเร็ว แต่ต้องจ่ายคืน และอาจมีดอกเบี้ย คืออ่อนล้าเรื้อรัง‍
• ‍การฝึกชี่กง
  ช้าแต่ลึก เหมือนการฝากออมทรัพย์แบบดอกเบี้ยทบต้นได้ช้าหน่อย แต่เพิ่มพลังสะสมระยะยาว ‍

ประโยชน์ของชี่กง

1. ‍ช่วยให้อัตราการเผาผลาญคงที่
   ในขณะที่การออกกำลังกายส่วนใหญ่เน้นกระตุ้นการเผาผลาญและใช้พลังงานอย่างเข้มข้น ชี่กงที่เคลื่อนไหวช้า ๆ หายใจลึกเบา ละเอียด ช่วยให้ร่างกายใช้พลังงานประหยัดและคงที่ ลดภาระการทำงานของเซลล์ การสร้างอนุมูลอิสระ และทำให้มีอายุยืนยาว
2. ลดความเครียด การออกกำลังกายในรุปแบบที่เข้มข้น จะกระตุ้นการหลั่งของฮอร์โมนเครียด ทำให้หัวใจเต้นเร็ว นอนไม่หลับ กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง ชี่กงเน้นวิธีผ่อนคลาย ช่วยกระตุ้น "ฮอร์โมนแห่งความสุข" ลด "ฮอร์โมนแห่งความเครียด" ทำให้ร่างหายอยู่ในโหมดพักผ่อนตลอดเวลา
3. สร้างกำลังภายใน
   แบบที่เคยได้ยินในหนังจีน การออกกำลังกายทั่วไปเน้นการสร้างความแข็งเรงจากภายนอก เช่น กล้ามเนื้อ แต่ชี่กงเน้นการสร้างพลังงานจากภายใน หรือที่เรียกกันว่ากำลังภายใน ทำให้ผู้ฝึกรู้สึกแข็งแรง กระปรี้กระเปร่าและ มีกำลังวังชาจากภายใน (กำลังภายในมีจริงหรือ ?)

4 รูปแบบการฝึก

1. ‍ชี่กงแบบหายใจ (Breathing Qigong)
   เน้นการฝึกหายใจลึกและสม่ำเสมอ เหมาะสำหรับผู้เริ่มต้น ต้องการพื้นฐานสำหรับชี่กงอื่นๆ หรือ ผู้ฝึกสมาธิ
2. ชี่กงแบบยืนนิ่ง (Standing Qigong)
   เน้นการยืนในท่าที่มั่นคงเพื่อสะสมพลังชี่ ช่วยพัฒนาความแข็งแกร่งและความสงบของจิตใจ‍
3. ชี่กงแบบเคลื่อนไหว (Moving Qigong)
   เน้นการเคลื่อนไหวช้า ๆ และต่อเนื่องพร้อมการหายใจ เหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการฝึกให้ร่างกายและจิตใจประสานกัน หรือ ฝึกสมาธิแบบเคลื่อนไหว
4. ชี่กงแบบฝึกจิต (Meditative Qigong)
   เน้นใช้สมาธิในการควบคุมพลังชี่ เป็นการฝึกที่เหมาะสำหรับผู้ที่ฝึกชี่กงมาระยะหนึ่งและต้องการพัฒนาสมาธิและจิตวิญญาณไปในขั้นลึกซึ้ง (VIDEO) ลองขยับกันดูไหม: ชี่กงง่ายๆ5 นาที: สะสมกำลังภายในทุกเช้า

ชี่กงสำหรับทุกเพศทุกวัย

ชี่กงการออกกำลังกายที่ไม่ได้ดีแค่กับคนแก่ แต่สำหรับทุกคน เริ่มต้นง่าย ไม่ต้องซื้ออุปกรณ์ ไม่ต้องฝืน อดทน แข็งเกร็ง แค่ผ่อนคลายแล้วฝึกสม่ำเสมอ ทำได้ทุกที่ ทุกเวลา ทุกอายุ โดยเฉพาะถ้าคุณเป็น

ชาวออฟฟิศ:

• นั่งทำงานนาน และรู้สึกเมื่อยตัว
• เครียดจากงานและความเร่งรีบ

ออกกำลังกายหนักแต่เหนื่อย:

• เบื่อ routine เดิมๆ ในฟิตเนส
• อยากมีพลังงาน โดยไม่ต้องพึ่งกาแฟ
• ออกกำลังกายหนักจนบาดเจ็บ

ต้องการเพิ่มประสิทธิภาพร่างกาย:

• อยู่ระหว่างการฟื้นฟูบาดเจ็บ
• เพิ่มประสิทธิภาพการออกกำลังกาย
• เพิ่มสมาธิและโฟกัส

ถ้าบทความนี้สะกิดใจคุณ...
เข้าไปฟัง Podcast เกี่ยวกับชี่กงเพิ่มเติม ที่นี่